Wat is een concept map?

What are your concept map needs?

I'm new to concept maps and want to learn more.
I want to make my own concept map in Lucidchart.

Deze gids vertelt u alles wat u moet weten over concept maps, van definities en de belangrijkste functies tot use cases en de geschiedenis van deze benadering.

Dit artikel leest u in 17 minuten

Want to make a concept map of your own? Try Lucidchart. It's quick, easy, and completely free.

Make a concept map

Wat is een concept map?

Een concept map is een diagram of grafisch middel waarin de relatie tussen concepten en ideeën visueel wordt weergegeven. In de meeste concept maps worden ideeën getoond als vakken of cirkels (ook wel nodes genoemd) die hiërarchisch gestructureerd zijn en verbonden zijn door middel van lijnen of pijlen (ook wel bogen genoemd). Deze lijnen zijn gelabeld met verbindingswoorden en -zinnen om de verbindingen tussen concepten te helpen verduidelijken.

De belangrijkste kenmerken van concept maps

Concept maps worden ook wel conceptuele diagrammen genoemd. Hoewel andere diagrammen er vergelijkbaar uit kunnen zien, hebben concept maps specifieke kenmerken die ze onderscheiden van andere visuele tools.

Concepten

Concepten worden gedefinieerd als: "waargenomen regelmatigheden of patronen in gebeurtenissen, of gegevens over gebeurtenissen of objecten aangeduid met een label". Ze worden getoond als vormen in het diagram.

Verbindingswoorden/-zinnen

Verbindingswoorden of -zinnen bevinden zich op de lijnen die de objecten in een concept map verbinden en deze woorden beschrijven de relatie tussen twee concepten. Ze zijn zo beknopt mogelijk en bevatten meestal een werkwoord. Voorbeelden zijn "veroorzaakt", "bevat" en "vereist".

Propositionele structuur

Proposities zijn betekenisvolle uitspraken bestaande uit twee of meer concepten die verbonden zijn door verbindingswoorden. Deze uitspraken worden ook wel semantische eenheden of betekeniseenheden genoemd. Concepten en preposities vormen de basis voor het onstaan van nieuwe kennis in een domein. In essentie maakt een concept map een verzameling proposities over een bepaald onderwerp visueel zichtbaar.

Hiërarchische structuur

Een belangrijk onderdeel van de concept map is de hiërarchische structuur. De meest algemene en brede concepten worden geplaatst bovenaan de conceptmap en de meer specifieke en exclusieve concepten bevinden zich onderaan in de hiërarchie. Een concept map is dus bedoeld om van boven naar beneden te lezen.

Richtvraag

De richtvraag definieert het vraagstuk of probleem dat in de concept map opgelost moet worden. Met behulp van een focusvraag kunt u ontwerpen met een context in gedachten en zo de richting van uw concept map gemakkelijker uitwerken en aanhouden. Binnen de hiërarchische structuur wordt de focusvraag als referentiepunt helemaal bovenaan de concept map geplaatst.

Parkeerplaats

Voordat u begint aan de concept map kan het nuttig zijn om een een lijst te maken met belangrijke concepten die opgenomen moeten worden. Maak een rangschikking van het meest algemene concept tot het meest specifieke. Deze lijst wordt een parkeerplaats genoemd omdat u de items van hier naar een positie op de map verplaatst tijdens het proces. 

Dwarsverbanden

Dwarsverbanden zijn relaties tussen concepten in verschillende domeinen van de concept map. Zo kunt u visualiseren hoe ideeën binnen verschillende domeinen zich tot elkaar verhouden. Zowel de dwarsverbanden als de hiërarische structuur stimuleren creatief denken en deze dwarsverbanden laten vaak creatieve momenten zien.

Waarom een concept map?

De hersenen verwerken beelden 60.000 keer sneller dan tekst. Concept maps zijn een middel om kennis te organiseren en weer te geven. Ze kunnen u helpen om relaties tussen verschillende concepten te visualiseren en uw begrip van complexe onderwerpen te testen. Door over relaties na te denken en ze visueel weer te geven, worden mentale verbindingen gevormd waardoor kennis beter wordt onthouden. Dit diagram is een populaire tool om inzicht in een onderwerp voor werk, school of persoonlijke studie vast te leggen. Het wordt het meest gebruikt in het de wetenschap, maar het proces is gemakkelijk toe te passen in andere vakgebieden.

Concept maps bieden voordelen voor elk leerproces:

  • Vergemakkelijkt het begrip dankzij het visuele overzicht
  • Vat informatie samen door integratie van nieuwe en oude concepten, voor meer inzicht in het totaalplaatje
  • Moedigt brainstormen en denken op hoog niveau aan
  • Bevordert het ontdekken van nieuwe concepten en onderlinge verbanden
  • Biedt duidelijke communicatie van complexe ideeën
  • Bevordert samenwerkend leren
  • Stimuleert creativiteit
  • Maakt een momentopname van uw huidige kennis om uw inzicht te toetsen
  • Bepaalt welke gebieden om meer kennis of herziening vragen

Wanneer maak je een concept map?

Concept maps vormen een optimaal leerinstrument voor studenten en docenten, of de bijdragers nou naar school gaan, lesgeven in een vak, daarbij begeleiden of zelfstandig nieuwe vaardigheden opdoen. Het proces van het verbinden van ideeën in een concrete ruimte kan uw actuele kennis bestendigen en verduidelijken waar u nog aan moet werken.

Een concept map maken kan handig zijn als u:

  • een beknopt overzicht van een vakgebied wilt geven
  • tijdens het studeren voor een examen informatie wilt opnemen
  • wilt evalueren of een student een bepaald onderwerp beheerst
  • tijdens het leerproces kennis wilt bestendigen
  • wilt laten zien dat u een onderwerp voldoende begrijpt
  • kennis die in uw hoofd zit, maar niet formeel gedocumenteerd is, wilt vastleggen
Voorbeeld concept map

Concept maps zijn vergelijkbaar met andere mappingmethodes die koppelen via knooppunten, zoals topic maps of UML-diagrammen. Concept maps verschillen echter door hun filosofische grondslag: concepten en proposities vormen de basis voor nieuwe kennis en betekenis.

Bedenk dat concept maps niet hetzelfde zijn als mind maps, al worden ze vaak met elkaar verward (zie hieronder voor meer gegevens). Concept maps zijn niet het beste instrument voor het visualiseren van nieuwe ideeën, organiseren van vergaderingen of beheren van taken en projecten. In deze situaties zou u mind maps of andere soorten diagrammen kunnen gebruiken.

Concept maps vs. mind maps

Veel mensen vinden het moeilijk om concept maps en mind maps van elkaar te onderscheiden. Zo bepaalt u of u met een concept map of een mind map te maken hebt:

Concept maps

  • Worden gebruikt om stilzwijgende kennis, zoals een bestaande theorie of een bestaand concept, weer te geven. De ideeën worden meestal extern gegenereerd.
  • Geven vaak academische kennis weer; hun toepassing is dus wat formeler.
  • Bevatten algemene kennis bijna bovenaan de map en daaronder hiërarchisch geordende, verwante concepten.
  • Geven onderwerpen weer met dwarsverbindingen en meerdere relaties.
Concept map

Mindmaps

  • Worden gebruikt om een aantal, vaak intern gegenereerde, ideeën te uit te werken.
  • Geven vaak een grotere verscheidenheid aan taken en concepten weer; hun toepassing is dus wat flexibeler.
  • Bevatten één woord, zin of afbeelding in het midden van de map met verwante ideeën die in alle richtingen uitwaaieren.
  • Geven onderwerpen weer met een "ouder" en meerdere "kinderen".
Mindmap

Want to make a concept map of your own? Try Lucidchart. It's quick, easy, and completely free.

Make a concept map

Concept mapping voor het onderwijs

Concept mapping kan een krachtig instrument zijn in het onderwijs; studenten kunnen hiermee op hogere kennisniveaus presteren en docenten kunnen hiermee ingewikkelde onderwerpen uitleggen en het inzicht van de student toetsen.

Studenten kunnen concept mapping gebruiken om:

  • nieuwe stof te ordenen en te structureren
  • beter te leren door relaties te leggen tussen nieuwe en oude kennis
  • relaties tussen woorden uit de woordenschat, personages in een verhaal, historische gebeurtenissen enz. in kaart te brengen
  • schrijfprojecten te plannen/schetsen
  • hun eigen weergave van kennis vorm te geven
  • over nieuwe ideeën te brainstormen
  • aantekeningen te maken
  • studiegidsen te maken
  • complexe structuren te ontwerpen

Docenten kunnen concept mapping gebruiken om:

  • een leerplan op te stellen
  • bij studenten het inzicht te toetsen of het gebrek daaraan vast te stellen
  • complexe ideeën uit te leggen
  • studenten met leesproblemen te helpen

Als docenten concept maps in hun leermethode opnemen, kunnen zij studenten bij het leerproces steunen door:

  • een kernvraag te stellen die de boel in beweging brengt;
  • een 'parkeerplaats' (lijst van kernbegrippen) te creëren om studenten te helpen bepalen wat er in hun map moet staan;
  • "expert skeleton maps" te bieden, zodat studenten een structuur hebben die ze kunnen volgen. Deze kleine concept maps, opgestart door een specialist in het onderwerp, kunnen door studenten worden uitgebreid.
Concept map, parkeerplaats Concept maps zijn vooral nuttig als evaluatie-instrumenten. Docenten leren studenten een concept map te maken waarmee ze aan het begin van het semester de aanwezige kennis kunnen toetsen. Daarna kunnen studenten deze activiteit het hele semester blijven herhalen, zodat zijzelf en de docenten het geleerde kunnen evalueren. Hiermee kunnen cognitieve vaardigheden worden getoetst, want beslissen welke dwarsverbindingen moeten worden opgenomen, vereist hoge cognitieve prestaties. Deze activiteit kan ook worden gebruikt om eventuele misvattingen bij studenten op te sporen en op te lossen.

Uit onderzoek blijkt dat het samenwerkend leren van studenten in kleine groepen leidt tot positieve cognitieve en affectieve resultaten. Concept mapping maakt het bij alle vakken voor studenten en docenten mogelijk om in productieve kleine groepen te werken.

Concept mapping voor bedrijven

Concept maps worden niet alleen veel gebruikt in het onderwijs, maar hebben ook hun weg gevonden naar het bedrijfsleven. Concept maps brengen ideeën goed over en nodigen uit tot intuïtief visueel denken, wat het maken van een bedrijfsanalyse ondersteunt. Concept mapping is een groepsproces en daardoor een ideale activiteit voor teams of groepen belanghebbenden. Vooral bij het oplossen van vraagstukken op het gebied van marketing, ontwerpen van nieuwe producten of administratie. Dankzij de concept maps kunnen alle leden binnen de organisatie beoordelen wat de stand van zaken is en wat ze willen bereiken. Iedereen kan ze maken en bijhouden, zelfs de niet-technische gebruikers.

Met concept maps haalt u een creatieve en resultaatgerichte aanpak, beter bekend als design thinking, naar het bedrijf. Binnen deze aanpak kunnen concept maps worden gebruikt voor inspiratie, ideatie en implementatie. Deze diagrammen zijn uitstekende verhalenvertellers, heel handig in de ideatie- en inspiratiefase. Als het tijd is om te implementeren, helpen concept maps bij de instructie, documentatie en communicatie.

De specialisten in een bedrijf hebben door de jaren heen een schat aan kennis opgebouwd, die ze misschien niet helemaal goed kunnen overbrengen op anderen. Nonaka en Takeuchi benadrukken hoe belangrijk het is om de kennis van deskundigen in een bedrijf te documenteren, zodat het een “kenniscreërende onderneming” wordt. Het gebruik van concept maps om deze waardevolle informatie vast te leggen, komt steeds vaker voor.

In een bedrijfsorganisatie kan concept mapping diverse doelen dienen:

  • Het bevorderen van bedrijfsbreed inzicht in zakelijke eisen
  • Het ontdekken van hiaten en tegenstrijdigheden
  • Het opsporen van complexe relaties tussen ideeën
  • Het leren van de “taal” van een klant
  • Het vaststellen van een consequente taal voor een project
  • Het opsporen van mogelijke afhankelijkheden van eisen
  • De vormgeving van voorraadstromen, kasstromen, onderlinge stromen, enz.
  • Productontwikkeling
  • Marktanalyse
  • Besluitvorming
  • Het formuleren van onderzoeksprojecten
  • Het in kaart brengen van teamkennis
  • Het archiveren van specialistische kennis
  • Het creëren van een gezamenlijke visie in een team of organisatie
  • Het genereren van "advance organizers"
  • Opleiding van nieuwe medewerkers
  • Softwareontwikkeling
  • Het bouwen van een ontologie

Concept mapping voor de gezondheidszorg

Binnen de gezondheidszorg maakt concept mapping het mogelijk om ideeën te prioriteren, eensgezindheid te toetsen, hiaten op te sporen en betere actieplannen opstellen. Diverse belanghebbenden binnen een organisatie kunnen dan samen doeltreffende plannen opstellen, want de afdelingen kunnen een gedeelde weergave van de toestand van de patiënt maken en de juiste vervolgstappen bepalen.

Toepassingen van concept mapping in de gezondheidszorg:

  • De werklast organiseren
  • De toewijzing van patiënten prioriteren
  • Kritisch nadenken over afwijkende beoordelingen
  • Verzorgingsplannen opstellen
  • Relaties tussen symptomen opsporen
  • Diagnosestelling
  • Opleiding van medisch personeel
Concept map voor de gezondheidszorg

Geschiedenis van concept mapping

Concept mapping is een methode die in de jaren 70 werd ontwikkeld door Joseph Novak en een onderzoeksteam van de Cornell-universiteit. Dr. Novak zocht een nieuw instrument om duidelijke veranderingen in het conceptueel begrijpen van kinderen te beschrijven.

Hij en zijn collega's van Cornell hadden de theorieën van de psycholoog Jean Piaget over cognitieve operationele fases bestudeerd. Piaget en andere deskundigen namen aan dat kinderen tot hun elfde niet in staat waren abstracte concepten, zoals de aard van materie, te begrijpen. Dr. Novak besloot een onderzoeksproject te starten waarbij gedetailleerde veranderingen werden waargenomen in de manier waarop kinderen nieuwe ideeën leren. Hij was geïnspireerd door een theorie van David Ausubel, een aanhanger van de theorieën van Piaget. Ausubel schreef:

“Als ik alles uit de onderwijspsychologie tot slechts één principe moest herleiden, zou ik dit zeggen: de belangrijkste factor die van invloed is op het leren is wat de lerende al weet. Stel dit vast en geef hem dienovereenkomstig les” (Ausubel, 1968, p. vi)

Met dit idee als leidraad ontwikkelde het Cornell-team tijdens zijn longitudinale studie een nieuw instrument: de concept map. Deze maps waren eenvoudig; slechts een of twee woorden om de kerngedachte weer te geven en lijnen met verbindingswoorden die een betekenisvolle stelling vormden. De meest algemene begrippen stonden bovenaan de map gegroepeerd en de meest specifieke onderaan. Novak leerde studenten concept maps te maken, zodat zij hun kennis over kernvragen zoals “Wat is water” konden laten zien.

Het onderzoeksteam vertelde:

“We ontdekten dat een interviewverslag van 15 of 20 pagina's in een concept map van één pagina kon worden omgezet, met behoud van de essentie en de betekenissen van de beweringen zoals de geïnterviewde die heeft gedaan. We beseften al snel dat dit een zeer krachtig en beknopt instrument voor de weergave van kennis was, een instrument dat vanaf toen ons onderzoeksprogramma veranderde.”

Concept mapping is sinds 1972 enorm populair. Specialisten op allerlei gebieden, van het onderwijs tot de gezondheidszorg, profiteren van de unieke voordelen van dit type diagram.

Theoretische basis

Concept maps zijn gebaseerd op de assimilatietheorie van Ausubel en de leertheorie van Novak, die bespreken hoe mensen nieuwe informatie onthouden door nieuwe kennis te verbinden met de kennis die zij al hebben. Novak zei:

“Betekenisvol leren houdt in dat nieuwe concepten en proposities aansluiten bij al aanwezige cognitieve structuren.”

Door betekenisvol leren - zie verder hieronder - vindt integratie van nieuwe concepten in onze cognitieve kennisstructuur plaats via verbinding van de nieuwe kennis met concepten die al worden begrepen. Een conceptmap biedt een visuele weergave van deze relaties tussen concepten in onze cognitieve structuur. De oorsprong van concept maps ligt in het constructivisme, een theorie die bespreekt hoe lerenden hun kennis actief opbouwen.

Fysiologische basis

Vanaf hun geboorte tot hun derde levensjaar verwerven kinderen concepten, zodra zij labels of symbolen beginnen te herkennen van regelmatigheden die zij waarnemen in de wereld die hen omringt. Dit vroege, autonome leren staat bekend als het proces van ontdekkend leren. Na het derde levensjaar begint het proces van ontvangend leren, waarbij nieuwe betekenissen worden gevormd door vragen te stellen en de relaties tussen oude en nieuwe concepten te begrijpen; concepten worden niet langer bepaald door de lerende maar door anderen beschreven en overgedragen aan de lerende.

Naast de verkenning van deze twee leerprocessen maakt Ausubel ook onderscheid tussen uit het hoofd leren en betekenisvol leren. Er is sprake van uit het hoofd leren als er weinig of geen relevante kennis zit bij de nieuwe informatie die wordt aangeboden en er geen verplichting van binnenuit is om nieuwe en al aanwezige kennis te integreren. Met als gevolg dat informatie gemakkelijk wordt vergeten. De cognitieve structuur wordt niet verbeterd om onjuiste ideeën op te ruimen.

Betekenisvol leren kan alleen plaatsvinden onder de volgende drie omstandigheden:

  1. Het nieuwe materiaal dat wordt aangeboden, moet duidelijk zijn en verband houden met de voorkennis van de lerende. Hier zijn concept maps handig, want zij stellen de algemene concepten van de lerende vast die als uitgangspunt kunnen worden genomen.

  2. De lerende moet over relevante voorkennis beschikken, vooral als hij probeert om gedetailleerde en specifieke kennis op een bepaald gebied te begrijpen.

  3. De docent kan de eerste twee voorwaarden direct controleren. Maar de derde niet, want die vereist dat de lerende ervoor kiest om betekenisvol te leren. Met andere woorden: ze doen hun best om nieuwe en oude informatie te assimileren in plaats van alles uit hun hoofd te leren.

Het onderscheid tussen uit het hoofd leren en betekenisvol leren is een continuüm, want mensen beschikken over verschillende hoeveelheden relevante kennis en verschillende motivatieniveaus voor de assimilatie van kennis. In dit continuüm is creativiteit betekenisvol leren op een zeer hoog niveau.

Het werk- of kortetermijngeheugen is het belangrijkst om kennis in het langetermijngeheugen te krijgen. Informatie wordt verwerkt in het werkgeheugen door interactie met de kennis in het langetermijngeheugen; het werkgeheugen kan echter slechts een klein aantal eenheden per keer verwerken. Maar als deze eenheden kunnen worden onderverdeeld, wordt de informatie veel gemakkelijker herinnerd. Grote hoeveelheden informatie ordenen, vereist herhaling tussen werk- en langetermijngeheugen. Concept mapping is een krachtig middel voor betekenisvol leren omdat het als een sjabloon voor het ordenen en structureren van kennis fungeert, ook al moet de structuur stukje bij beetje worden opgebouwd met kleine eenheden van op elkaar reagerende concepten en proposities. Dankzij dit proces is het mogelijk om kennis in een nieuwe context te gebruiken en beter vast te houden. Bovendien blijkt uit onderzoek dat ons brein informatie het liefst ordent in de hiërarchische structuur die zo kenmerkend is voor concept mapping.

Epistemologische basis

Epistemologie is de tak van filosofie die zich bezighoudt met kennis en de creatie van nieuwe kennis. Er bestaat steeds meer overeenstemming over het feit dat de creatie van nieuwe kennis een constructief proces is waarbij onze kennis en onze emoties een belangrijke rol spelen. Volgens Novak is de creatie van nieuwe kennis betekenisvol leren op hoog niveau door degenen die een geordende kennisstructuur over een bepaald onderwerp hebben en een sterke motivatie om nieuwe betekenissen te ontdekken.

Concept maps zijn verbonden met constructivistische leertheorieën. Daarbij nemen lerenden actief deel aan kennis in plaats van deze passief te ontvangen. Lerenden moeten moeite doen om nieuwe invulling te geven aan informatie die zij al kennen. Concept maps maken is een creatief proces, want concepten en proposities zijn de basis voor kennis op elk gebied.

Hoe maakt u een concept map?

Hier vindt u de basisstappen voor het opzetten van een concept map. We hebben een uitgebreider artikel met instructies voor het stapsgewijs maken van een concept map, voor als u meer wilt weten

  1. Bepaal wat de kernvraag of het belangrijkste onderwerp is; denk na over het probleem dat u met de concept map wilt oplossen. Deze gedachte moet op alle andere concepten op uw kaart ('map') aansluiten en de hiërarchische structuur leiden.

  2. Bepaal alle kernbegrippen die verband houden met uw hoofdgedachte. Rangschik ze van de meest algemene begrippen naar de meer specifieke begrippen. Deze lijst noemen we ook wel de 'parkeerplaats'.

  3. Maak een voorlopige concept map waarin u de begrippen met elkaar verbindt. Vergeet niet om bij de lijnen verbindingswoorden of -zinnen te zetten waarmee u het verband tussen de begrippen aangeeft.

  4. Voeg dwarsverbindingen toe om concepten uit verschillende vakgebieden met elkaar te verbinden.

  5. Vul, indien nodig, uw concept map voortdurend aan.

Nuttige bronnen

Dankzij Lucidchart hoeft u nu geen tijd meer te verspillen met onhandige software of een bureau vol kleurpotloden. Schrijf, orden en ontwerp uw concept maps in recordtijd en deel ze met een enkele muisklik.

Want to make a concept map of your own? Try Lucidchart. It's quick, easy, and completely free.

Aan de slag

  • Prijzen
  • Individueel
  • Team
  • Enterprise
  • Contact met sales
PrivacyJuridischCookie-instellingenCookiebeleid
  • linkedin
  • twitter
  • instagram
  • facebook
  • youtube
  • glassdoor
  • tiktok

© 2024 Lucid Software Inc.